روايت محمدجواد ظريف از سال فشرده مذاكرات
اشاره:
بازگردد عاقبت اين در، بلي / رونمايد يار سيمين‌بر، بلي
گروه ديپلماسي - «ديپلماسي، هنر پيشبرد اهداف با كمترين هزينه است». شاه‌كليد پيشبرد سياستهاي ايران در سطوح منطقه‌اي و بين‌المللي در يك سال و نيم گذشته اين جمله بوده است؛ جمله‌اي كه محمدجواد ظريف در گفت‌وگوي نوروزي خود با «اعتماد» آن را به عنوان اصلي‌ترين هدف تعريف شده خود از روزهاي حضور در راس هرم دستگاه ديپلماسي كشور معرفي مي‌كند. يك سال و نيم از حضور محمدجواد ظريف در جامه وزير امور خارجه ايران مي‌گذرد. يازدهمين وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران را مي‌توان پرحاشيه‌ترين راه يافته به اين وزارتخانه هم دانست؛ مردي كه با وجود كارنامه پربار تحصيلات علمي و تجربه عملي در حوزه سياست خارجي براي رأي اعتماد گرفتن از مجلس شوراي اسلامي با انتقادهاي تند بسيار روبه‌رو شد و از مرداد ماه 92 تا به امروز نيز از مهرورزي منتقدان محروم نمانده است.
طبيعتا انتقاد جدي، صحيح و به دور از بازي‌هاي جناحي از سياستهاي ديپلماتي چون محمدجواد ظريف در يك سال و نيم گذشته در وزارت امور خارجه نمي‌تواند كار آساني باشد. وي سابقه 25 سال فعاليت در حوزه‌هاي مرتبط با سازمان ملل متحد را دارد؛ سابقه‌اي كه او را به ديپلماتي كار كشته و شناخته شده نه تنها در حوزه منطقه‌اي كه در سطح بين‌المللي تبديل كرده است. آشنايي به ادبيات ديپلماتيك و ريز قوانين بين‌المللي و رويه‌هاي جاري در سازمان ملل و شوراي امنيت، ظريف را از دولتمردان پيشيني كه قطعنامه را كاغذپاره مي‌خواندند و معناي حقوقي واژه‌هاي به كار گرفته شده در قطعنامه‌هاي صادر شده عليه ايران را نمي‌دانستند، متمايز كرده است.
ظريف يد طولا و كارنامه درخشاني در به نمايش گذاشتن هنر مذاكره دارد. تلاش‌هاي بين‌المللي او در كنار ديگران در راستاي تثبيت و اعاده حقوق ايران در هشت سال جنگ تحميلي و مذاكرات مربوط به قطعنامه 598 يكي از طلايي‌ترين دستاوردهاي تلفيق علم و تجربه در حوزه ديپلماسي است. ظريف در دور اول مذاكرات هستهاي ايران با كشورهاي اروپايي هم حضور داشت و اگر نبود كارشكني ايالات متحده در دقيقه 90 شايد اين پرونده در همان سال 2005 بسته شده بود. ظريف پيش از به دست گرفتن زمام پرونده هستهاي در دولت يازدهم هم در كتاب آقاي سفير به صراحت بيان مي‌كند كه آنچه بر پيچيدگي‌هاي پرونده هستهاي ايران در اين سال‌ها افزود نگاه كاملا سياسي و ابزارگونه آمريكا و متحدانش به اين پرونده براي كاستن از نفوذ سياسي ايران بود و البته اشتباهاتي كه در داخل به ظاهر كم‌هزينه به نظر مي‌رسيد و به عنوان شعارهايي تو خالي ناديده گرفته شد اما درنهايت منجر به تحميل شديدترين تحريم‌ها عليه ايران شد.
وي در پيشبرد مذاكرات اجلاس اول بن درباره آينده افغانستان و سپس عراق هم نقش چشمگير و به ياد ماندني را ايفا كرد. با اين همه در يك سال و نيم گذشته مردي كه هنري كسينجر، وزير سابق امور خارجه آمريكا او را دشمن قابل احترام خود توصيف كرده بود، در خانه و در حالي كه در حال پيشبرد سخت‌ترين مذاكرات بين‌المللي نيم قرن گذشته بود مورد شديدترين انتقادها قرار گرفت؛ انتقادهايي كه به طور متوسط ماهانه يك بار پاي او يا يكي از معاونانش را براي تسليم توضيحات به كميسيون‌هاي متفاوت مجلس شوراي اسلامي و صحن كشانده است.
سكاندار وزارت امور خارجه ايران در يك سال گذشته گاه به دليل خبرسازي رسانه‌هاي غربي درخصوص محتواي مذاكرات توسط منتقدان داخلي مورد حمله قرار گرفته است و گاه به دليل پياده‌روي با وزير امور خارجه آمريكا، برخي منتقدان حتي پا را از نقد رفتارها و موضع‌گيري‌هاي شخصي ظريف هم فراتر نهاده و اين سوال را از وي مطرح كردند كه چرا پس از پايان مذاكرات دوجانبه ايران و آمريكا در مسقط، جان كري وزير امور خارجه ايالات متحده سري هم به بازار سنتي شهر براي خريد زده است؟
سال 93 براي مذاكرات هستهاي ايران سال تمديد بود. توافقنامه موقت ژنو كه در نوامبر 2013 به تصويب ايران و هفت طرف مقابل در مذاكرات هستهاي رسيد يك بار در ماه جولاي و دومين بار در نوامبر 2014 تمديد شد؛ تمديدهايي كه تا حدي از خوش‌بيني عمومي در ايران در مرحله اول و سپس در سطح بين‌المللي براي حل مشكل پرونده هستهاي ايران با قدمت 12 سال مذاكره، كاست. ايران در حالي به سال 94 وارد مي‌شود كه ماه مارس به طور ضمني به عنوان نخستين ضرب‌الاجل زماني براي دو طرف تعيين شده است؛ ضرب‌الاجلي كه ظاهرا قرار نيست در آن دو طرف به توافق جامع هستهاي دست يابند اما بايد در پايان آن به يك فهم مشترك سياسي يا تفاهم سياسي از توافق جامع موردنظر رسيده و براي رسيدن به آن تا ماه ژوئن تلاش كنند.
محمدجواد ظريف در تازه‌ترين اظهارنظر خود درخصوص تلاش ايران براي به فرجام رساندن پرونده هستهاي تاكيد مي‌كند كه تيم مذاكره‌كننده ايراني حتي شب عيد هم حاضر به ادامه مذاكرات در راستاي كوتاه كردن مسير نيل به توافق جامع است. در يك سال گذشته بسياري از منتقدان محمدجواد ظريف هرگاه درصدد نقد به اصطلاح حرفه‌اي عملكرد او در مذاكرات برآمده‌اند، وي را به كوتاه آمدن در برابر زياده‌خواهي‌هاي آمريكا متهم كرده‌اند. اين ادعا در حالي مطرح مي‌شود كه اگر بناي ظريف بر گذشتن از حقوق هستهاي مسلم ايران براساس معاهده منع تكثير تسليحات هستهاي بود توافقنامه موقت ژنو چند ماه پس از تصويب در نوامبر 2014 به توافق جامع هستهاي متصل شده بود. آنچه در يك سال گذشته به كرات از زبان جان كري و ديگر مذاكره‌كنندگان مقابل ايران شنيده شده اين است كه وزير امور خارجه ايران مذاكره‌كننده سختي است.
در يك سال گذشته مذاكرات هستهاي ايران همراه با تدبير و پيگيري‌هاي مستمر حقوق حقه ملت ايران و تلاش براي ايجاد اعتماد متقابل پيش رفته و همين ويژگي‌ها بوده است كه حمايت مقام معظم رهبري از تيم مذاكره‌كننده را به دنبال داشت. در شرايطي كه پياده‌روي چند دقيقه‌اي ظريف و جان كري در ژنو به تخطي از اصول تعبير شده و بسياري ظريف را به باد انتقاد گرفتند كه وي تنها براي مذاكره آن هم پشت ميز و نه در مسير پياده‌روي اجازه داشته است، وزير امور خارجه ايران در تازه‌ترين گفت‌وگوي جنجالي خود با شبكه آمريكايي ان‌بي‌سي به صراحت از عدم اعتماد تاريخي ايراني‌ها به آمريكا سخن مي‌گويد و تاكيد مي‌كند كه جمهوري اسلامي ايران به دنبال جلب اعتماد سياسي واشنگتن نيست. خط‌مشي ظريف در مذاكرات هستهاي در يك سال گذشته گوياي همان جمله وي در مجلس شوراي اسلامي است كه جهان بايد اعتماد مردم بزرگ ايران اسلامي را به خود جلب كند.
رسيدگي به پرونده هستهاي ايران يكي از مسووليت‌هاي سكاندار وزارت امور خارجه در يك سال گذشته بوده اما تنها دغدغه آقاي وزير نبوده و نيست. ظريف در شرايطي مسووليت دستگاه ديپلماسي ايران را برعهده گرفت كه منطقه خاورميانه يا گرفتار انقلاب‌هاي به يغما رفته بود يا افراط‌گرايي با عناوين جبهه‌النصره و داعش امنيت منطقه‌اي و در سطح كلان‌تر امنيت بين‌المللي را تهديد مي‌كند. سياست خارجي كه دولت يازدهم در يك سال گذشته دنبال كرد، بر شرايط دوران انتقالي و گذاري استوار بود كه در حال حاضر جهان در حال تجربه آن است. امروز ديگر دوران گذار سياسي با جنگ و لشگركشي همراه نيست و دوران انتقال با وجود رقابت‌هاي تند و تيز و تهديدهاي رودررو بدون توسط به ابزار نظامي پيش مي‌رود. در چنين شرايطي جمهوري اسلامي ايران در يك سال گذشته به خوبي توانست توان ديپلماتيك خود در مركز ثقل و ثبات بودن در خاورميانه و مهار بحران‌هاي تروريستي را به تصوير بكشد.
پروژه ايران‌هراسي كه در چند سال اخير به شدت در منطقه پررنگ شده با ديپلماسي هوشمندان دولت اعتدال جاي خود را به تمايل كشورهاي منطقه به بهبود رابطه با ايران داد. در يك سال گذشته قريب به 20 وزير امور خارجه به ايران سفر كردند كه رقم قابل توجهي از آنها از وزراي امور خارجه كشورهاي منطقه بودند. ظريف كه پيش از تصدي اين پست هم تاكيد كرده بود هدف سياست خارجي دفاع عزت‌مند، خودباورانه، هوشمندانه از منافع و مصالح كشور است در يك سال و نيم گذشته با زباني متقاعدكننده و تدبير ديپلماتيك توانست قدرت سياسي در منطقه را مجددا در مسير صعود قرار داده و توطئه رقباي منطقه‌اي و مخالفان ايران از جمله رژيم صهيونيستي براي تقويت پروژه ايران‌هراسي و شيعه‌هراسي را ناكام بگذارد.
ديپلماسي صحيح توان سكوت كردن در مواقع ضروري و بر زبان نياوردن حاشيه‌هايي است كه مي‌تواند سياست خارجي را براي مردم كشورش به امري هزينه‌ساز تبديل كند. در يك سال گذشته سياست خارجي دولت اعتدال استوار بر اقتدار و به دور از حاشيه‌پردازي پيش رفته است. ظريف همان‌گونه كه در مصاحبه با «اعتماد» هم تاكيد مي‌كند در بسياري از موارد از منفعت شخصي و دفاع از خود گذشت تا بتواند به احقاق حق مردمي كه به دولت تدبير و اميد، چشم دوخته‌اند كمك كرده باشد. در سطح منطقه‌اي، ايران با ايجاد فرصت‌ها و كاهش تهديدها، دايره دوستي خود را گسترش داده و نه تنها امروز كشوري در منطقه به جمهوري اسلامي ايران با وجود تمام جوسازي‌هاي بين‌المللي به چشم تهديد نگاه نمي‌كند بلكه ايران تبديل به بازوي ثبات‌بخش امنيت در منطقه هم شده است.
هرچند در يك سال گذشته در پرونده‌هايي چون بحرين و عربستان عملا دستاورد مثبتي حاصل نشد اما به نظر مي‌رسد نگاه مثبتي كه به واسطه سياستهاي تنش‌زدايي دولت يازدهم در عرصه سياست خارجي ايجاد شده مي‌تواند اندك اندك رقيب منطقه‌اي چون عربستان را هم به سمت مصالحه با ايران وادار كند. محمدجواد ظريف را شايد بتوان نخستين وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران دانست كه پس از حضور در وزارت امور خارجه باب گفت‌وگوي مستقيم و ارتباط با هموطنان خود را به شكل جدي دنبال كرد. با اين همه در يك سال گذشته ميزان انتقادهايي كه كوچك‌ترين رفتار و كلام ظريف را قضاوت مي‌كرد آنچنان عرصه را بر وي سخت كرد كه او از تابستان سال گذشته تا به امروز صفحه شخصي خود در فيس‌بوك را كه روزنه‌اي براي ارتباط با مردم بود، به روز نكرده است.
ظريف در اين مصاحبه تاكيد مي‌كند كه علاقه وافري به گفت‌وگو با مردمي داشت كه با راي خود بيشترين سهم در تغيير نگاه جهاني به ايران را ايفا كردند اما به دليل منافع ملي و مصون ماندن نتيجه مذاكرات هستهاي از گزند، ترجيح داد فعلا از اين كانال ارتباطي صرف‌نظر كند. شايد در آستانه سال نو يا با رسيدن خبرهايي خوش از توافق هستهاي كه حقوق ملت ايران را تامين كند، آقاي وزير هم بيت ديگري از غزل مولانا را كه ماه‌هاست روي صفحه فيس‌بوك وي جا خوش كرده جايگزين كند:
نوبهار حسن آيد سوي باغ / بشكفد آن شاخه‌هاي تر، بلي
کد خبر: ۲۹۸۷۴۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۰۴
